Είναι ευρύτατα γνωστό ότι το νερό και το έδαφος είναι οι βασικότεροι παράγοντες της γεωργικής παραγωγής.

Η τεχνολογική και γενικότερη ανάπτυξη έδωσαν τη δυνατότητα οι αρδευόμενες εκτάσεις να επεκταθούν σημαντικά, επιτυγχάνοντας μεγάλη αύξηση των αποδόσεων, με τη συνδρομή βεβαίως και των λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Αυτό οδηγεί πολλές φορές στην απλουστευμένη άποψη ότι δεν νοείται γεωργία χωρίς άρδευση. Είναι όμως έτσι; Είναι αδύνατη η γεωργική παραγωγή σε περιοχές που δεν υπάρχει η δυνατότητα άρδευσης; Στη σημερινή συγκυρία, στην οποία η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε αύξηση της συχνότητας των περιόδων και της έντασης της ξηρασίας, ενώ παράλληλα η εκτίναξη του αρδευτικού κόστους λόγω της ενεργειακής κρίσης οδηγεί σε εγκατάλειψη αρδευόμενων καλλιεργειών, θεωρείται επιβεβλημένη η επανεξέταση ορισμένων γεωργικών επιλογών που σήμερα έχουν καταστεί μη βιώσιμες. Στο άρθρο αυτό θα γίνει μια σύντομη περιγραφή της σημασίας και των πρακτικών που μπορούν να καταστήσουν σε κάποιον βαθμό βιώσιμη τη γεωργία σε μη αρδευόμενες περιοχές, που συνήθως ονομάζεται «ξηρική» ή «βροχοδίαιτη γεωργία».

.                  Φωτό από Α.Σ. Ερυθρών
Πόσο σημαντική όμως είναι η γεωργία αυτής της μορφής σε παγκόσμιο, διεθνές και εθνικό επίπεδο; Ασφαλείς επιστημονικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι το 74% της γεωργικής γης παγκοσμίως, η οποία ανέρχεται σε 1.531 εκατ. εκτάρια, καλλιεργείται χωρίς να αρδεύεται, εξασφαλίζοντας το 60% των διατροφικών αναγκών του παγκόσμιου πληθυσμού. Στην Ευρώπη το αντίστοιχο ποσοστό της ξηρικής γεωργίας υπολογίζεται σε 87% και στην Ελλάδα 75% (28 εκατ. στρ. σε σύνολο 37 εκατ. στρ. περίπου). Σε Αμερική, Ρωσία και Ουκρανία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 83%, 89% και 76%. Η σημασία επομένως αυτής της μορφής γεωργίας είναι προφανής και επιβάλλεται να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων.
Τι είναι όμως ακριβώς η ξηρική ή βροχοδίαιτη γεωργία; Η μορφή αυτή γεωργίας ήταν κυρίαρχη πριν την ανάπτυξη των συστημάτων άρδευσης, με την επικράτηση των οποίων σιγά – σιγά εγκαταλείφθηκε στις περιοχές που διαθέτουν αρδευτικό νερό. Στην περίοδο όμως που διανύουμε, η αναγκαιότητα της γεωργίας αυτής της μορφής υποχρεωτικά επανακάμπτει για τις περιοχές που δεν διαθέτουν επαρκές αρδευτικό νερό. Όμως τι ακριβώς περιλαμβάνει η γεωργία αυτής της μορφής;
Στο σύστημα αυτό γεωργίας οι καλλιέργειες δεν αρδεύονται, αλλά χρησιμοποιούν την υγρασία που αποθηκεύεται στο νερό στην προηγούμενη βροχερή περίοδο. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται επί αιώνες σε ξηρές περιοχές, όπως η Μεσόγειος, η Αφρική, και η Νότια Καλιφόρνια. Οι αποδόσεις με αυτό το σύστημα είναι πολύ μικρότερες, αλλά το κόστος παραγωγής είναι σημαντικά χαμηλότερο, λόγω της μη άρδευσης και της μηδενικής ή της εφαρμογής μειωμένων ποσοτήτων λιπασμάτων.
Υπό ποιες όμως προϋποθέσεις μπορεί η ξηρική γεωργία να δημιουργήσει ένα αποδεκτό εισόδημα από τους παραγωγούς; Η επιτυχία του συστήματος αυτού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κλίματος, η καταλληλόλητα των ποικιλιών των φυτών, προσαρμοσμένες γεωργικές πρακτικές και κυρίως σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του εδάφους και του νερού εκείνες που οδηγούν στην καλύτερη αξιοποίηση του νερού της βροχής.
Πιο συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του βρόχινου νερού πρέπει να επιλέγεται η κατάλληλη θερινή αγρανάπαυση, κάλυψη του εδάφους με φυτικά υπολείμματα, καταπολέμηση ζιζανίων που απορροφούν νερό, δημιουργία ταρατσών, όπου οι κλίσεις είναι πολύ απότομες.
Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του εδάφους πρέπει να λαμβάνονται μέτρα εναντίον της διάβρωσης από τις βροχές και τον αέρα, κατεργασία παράλληλα προς τις ισοϋψείς και με τέτοιον τρόπο, ώστε το έδαφος να μην ψιλοχωματίζεται σε μεγάλο βαθμό και έλεγχο της γονιμότητας του εδάφους με εδαφοανάλυση.
Τα φυτά που μπορούν να καλλιεργηθούν στην ξηρική γεωργία εξαρτώνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κλίματος της περιοχής και ιδιαίτερα των βροχοπτώσεων και από τα χαρακτηριστικά του εδάφους. Ενδεικτικά αναφέρονται από τις ετήσιες καλλιέργειες τα σιτηρά, το καλαμπόκι, τα ψυχανθή (μηδική, φασόλια, φακές, βίκος) και ο ηλίανθος και από τις δενδρώδεις οι ελιές και το αμπέλι. Η φυτοπροστασία αποφεύγεται να γίνεται με χημικά μέσα λόγω του αυξημένου κόστους και η υγεία των φυτών επιδιώκεται να επιτυγχάνεται με τη διατήρηση των φυτών σε καλή θρεπτική κατάσταση.
Σε ό,τι αφορά το αποκτώμενο εισόδημα σημειώνεται ότι λόγω των μειωμένων αποδόσεων και παρά το μειωμένο κόστος παραγωγής, οι καλλιέργειες με το σύστημα αυτό δεν είναι συγκρίσιμες με τις αρδευόμενες καλλιέργειες. Έτσι οι καλλιέργειες αυτές πρέπει να ενισχύονται μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και με εθνικούς πόρους, προκειμένου οι κάτοικοι να εξασφαλίζουν ένα ικανοποιητικό εισόδημα για να μπορούν να παραμένουν στον τόπο τους με έναν αξιοπρεπή τρόπο ζωής. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην κοινωνική σημασία που έχει η στήριξη του συστήματος της ξηρικής γεωργίας σε περιοχές, στις οποίες δεν υπάρχει διαθέσιμο αρδευτικό νερό, που είναι πάρα πολλές στη χώρα, όπως οι νησιωτικές και οι ορεινές, για τη συγκράτηση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές, η εγκατάλειψη των οποίων, πέρα από τις κοινωνικές συνέπειες, θα προκαλέσει τεράστια ζημιά και στο περιβάλλον.

*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, ερευνητής,
πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ